Wprowadzenie
Pojęcie konsumenta na co dzień rozumiemy intuicyjnie – jako osobę, która kupuje towary lub korzysta z usług na własne potrzeby. Jednak w prawie cywilnym i europejskim status konsumenta ma szczególne znaczenie. To właśnie od niego zależy zakres ochrony prawnej, jaką otrzymujemy w relacjach z przedsiębiorcami. Warto więc wiedzieć, kto formalnie jest konsumentem, w jakich sytuacjach przedsiębiorca również może korzystać z ochrony przewidzianej dla konsumentów oraz jakie realne korzyści wynikają z posiadania tego statusu.
Jak potocznie rozumiane jest pojęcie konsumenta?
W języku potocznym konsumentem nazywamy każdego klienta – osobę, która kupuje produkty w sklepie, zamawia usługi czy korzysta z różnych ofert dostępnych na rynku. To jednak uproszczone spojrzenie, bo prawo precyzyjniej reguluje kto i w jakich sytuacjach korzysta z ochrony konsumenckiej.
Kto jest konsumentem zgodnie z prawem?
Zgodnie z art. 22¹ Kodeksu cywilnego, konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Oznacza to po pierwsze, że konsumentem nie może być osoba prawna (np. spółka), lecz status ten może mieć wyłącznie osoba fizyczna. Po drugie dokonywana przez osobę fizyczną czynność prawna z przedsiębiorcą (np. zawierana umowa) ma nie być bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą lub zawodową prowadzoną przez tę osobę fizyczną.
Warto podkreślić, że status konsumenta ocenia się zawsze w kontekście konkretnej czynności prawnej – ktoś może być konsumentem w jednej transakcji, a w innej już nie.
Czy prowadząc działalność gospodarczą też można być konsumentem?
Tak. Osoba fizyczna, która prowadzi działalność gospodarczą w określonych sytuacjach również może mieć status konsumenta.
Warunkiem jest, aby dokonywana przez tę osobę z przedsiębiorcą czynność prawna (np. zawierana umowa) nie była bezpośrednio związana z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby. Kluczowe znaczenie ma właśnie ta bezpośredniość – weryfikacja czy zawierana umowa jest zbieżna z zakresem prowadzonej działalności gospodarczej.
Przykład:
Pan Mirosław prowadzi firmę „Mirex handel autami Mirosław Kowalski” i kupuje samochód od przedsiębiorcy „Bryka jak nowa sp. z o.o.”. Na gruncie zawieranej transakcji nie będzie przysługiwał mu status konsumenta, gdyż trzeba uznać, że ta umowa ma bezpośredni związek z prowadzoną przez Pana Mirosława działalnością gospodarczą.
Również Pan Aleksander prowadzący firmę „Aleksander Nowak. Usługi księgowe” kupuje samochód od „Bryka jak nowa sp. z o.o.”. Tutaj nie doszukamy się bezpośredniego związku zawieranej umowy z działalnością gospodarczą Pana Aleksandra. Pan Aleksander jest więc w tym przypadku konsumentem (nawet, jeśli to auto, którego Pan Aleksander będzie używał w firmie).
Poza art. 221 Kodeksu cywilnego i owym „bezpośrednim związkiem”, niektóre przepisy dodatkowo wskazują na powinność stosowania przepisów dotyczących konsumentów do osób prowadzących działalność gospodarczą. Na przykład zgodnie z art. 385⁵ Kodeksu cywilnego, przepisy dotyczące konsumenta, zawarte w art. 3851-3853 (przepisy o klauzulach abuzywnych), stosuje się do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Co daje nam status konsumenta?
Status konsumenta wiąże się z szeroką ochroną prawną, która wynika zarówno z prawa polskiego, jak i unijnego. Do najważniejszych korzyści należą:
- Prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość (np. w sklepie internetowym) w terminie 14 dni bez podania przyczyny.
- Ochrona przed klauzulami abuzywnymi – przedsiębiorca nie może narzucać postanowień umownych rażąco naruszających interesy konsumenta.
- Prawo do pełnej informacji o produkcie lub usłudze – sprzedawca ma obowiązek przekazać jasne i zrozumiałe informacje.
- Rękojmia za wady towaru – konsument ma szczególne uprawnienia, gdy zakupiony produkt okaże się wadliwy.
- Możliwość korzystania z instytucji i organów ochrony praw konsumenta, takich jak UOKiK, Rzecznik Finansowy czy miejscy i powiatowi rzecznicy konsumentów.
Ochrona ta opiera się na idei przeciwdziałania nierównościom między profesjonalistą (przedsiębiorcą) a słabszą stroną stosunku prawnego (konsumentem). Dlatego tak istotne jest prawidłowe ustalenie, kiedy przysługuje nam ten status.
Konsument w prawie unijnym i orzecznictwie
Prawo konsumenckie w Polsce pozostaje w ścisłej harmonii z regulacjami unijnymi. Dyrektywy UE – m.in. Dyrektywa 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz Dyrektywa 2011/83/UE o prawach konsumentów – wyznaczają standard ochrony, który został implementowany do polskiego prawa.
Również orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wielokrotnie podkreślało, że status konsumenta należy interpretować szeroko, a wszelkie wątpliwości powinny być rozstrzygane na jego korzyść.
Podsumowanie
Konsumentem jesteśmy zawsze wtedy, gdy jako osoby fizyczne zawieramy umowę z przedsiębiorcą w celach prywatnych, niezwiązanych bezpośrednio z naszą działalnością zawodową. Nawet prowadząc firmę, możemy w określonych sytuacjach korzystać z ochrony przewidzianej dla konsumentów. Status konsumenta to nie tylko formalność – to realne prawa, które chronią nas przed nadużyciami i zapewniają równowagę w relacji z przedsiębiorcą.
Świadomość tych uprawnień pozwala lepiej korzystać z dostępnych narzędzi ochrony prawnej i skuteczniej egzekwować swoje prawa.
